روشهای اصلاح خاک کشاورزی با انواع اصلاح کننده خاک

خاک محل استقرار گیاه است که گیاه از طریق آن آب و مواد غذایی را جذب می کند. همچنین تنفس گیاهی که همان دریافت اکسیژن و دفع دی اکسید کربن از گیاه است به وسیله خلل و فرج موجود در خاک انجام می شود، بنابراین می توان گفت که خاک پایه و اساس داشتن یک باغ یا زمین زراعی برای کشت گیاه می باشد و نیاز است که پیوسته به اصلاح خاک و مراقبت از آن توجه بشود.
بیشتر نواحی ایران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک با خاک های شور و PH بالا بوده و به خاطر کمبود مواد آلی در خاک های کشور، لازم است تا قبل از کشت، ابتدا اقداماتی را برای اصلاح خاک انجام دهیم تا نتایج مطلوبی بدست آوریم. کارشناسان ما در سایت بازار بزرگ کشاورزی، علاوه بر توصیف خاک های شور و خاک های سنگین راهکارهایی برای اصلاح این خاک ها به شما ارائه خواهند داد.

اصلاح خاک

اصلاح خاک (Soil remediation)، که گاهی به آن شستشوی خاک نیز می‌گویند، اصطلاحی است که برای فرآیندهای مختلفی که برای رفع آلودگی خاک استفاده می شوند، به کار می‌رود. خاک سالم بهتر می‌تواند پوشش گیاهی را رشد دهد و همچنین به هوای سالم و آب‌های زیرزمینی کمک می‌کند.

اصلاح کننده خاک چیست ؟

اصلاح کننده های خاک موادی هستند که به خاک اضافه می شوند تا ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک را به همراه عوامل دیگر بهبود بخشند. ویژگی هایی از قبیل: بهبود ظرفیت نگهداری آب، نفوذ پذیری خاک، زهکشی، هوادهی و ساختار خاک. هدف از این فرایند ایجاد محیطی مناسب برای رشد ریشه ها است. جهت انجام این کار مواد اصلاح کننده باید با خاک مخلوط شوند. چنانچه مواد اصلاحی فقط در زیر خاک دفن شوند، کارایی شان کاهش پیدا می کند و بازده مطلوبی نخواهند داشت.

اصلاح خاک های سنگین

به خاک‌هایی که بیش از ۵۰ درصد ذرات تشکیل‌دهنده آن‌ها را، ذرات رس تشکیل داده باشد، خاک سنگین یا خاک‌های رسی گفته می‌شود. خاک‌ورزی این خاک‌ها دشوار است، نفوذپذیری کمی دارند و مستعد تشکیل سله هستند. راهکاری که برای اصلاح خاک کشاورزی سنگین پیشنهاد می‌شود استفاده از مواد آلی و کودهای ارگانیک است. مواد آلی نفوذپذیری خاک را افزایش می‌دهند و سبب بهبود ساختار خاک می‌گردند.
علاوه بر کودهای دامی می‌توان از کودهای ارگانیک دیگری مانند کود هیومیک اسید نیز استفاده کرد. هیومیک اسید سبب اصلاح بافت خاک می‌شود و منجر به ایجاد منافذ به اندازه و کافی برای جذب آب و حفظ آن می‌گردد. همچنین باعث افزایش عملکرد و فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک می‌شود.

اصلاح خاک های رسی

در سطوح بسیار کوچک می توان با اضافه کردن شن و سیلت تا حدودی خواص فیزیکی نامطلوب خاک های رسی مانند نفوذناپذیری و چسبندگی را برطرف نمود. اما در سطوح وسیع این فرایند بسیار هزینه ‌بر است و از روش‌های دیگری جهت اصلاح استفاده می‌شود که می‌توان به روش‌های زیر اشاره کرد:

اضافه کردن مواد آلی به خاک رسی

چنانچه امکان کشت گیاهان علوفه‌ای در خاک‌های رسی وجود داشته باشد، می‌توان با کشت گیاهان علوفه‌ای و برگرداندن محصول در خاک به ‌تدریج خاک رسی را اصلاح کرد. درصورتی‌که به دلیل سنگینی شدید بافت خاک، امکان جوانه زدن بذر نباشد، بهتر است از بقایای گیاهی مخصوصا پاشیدن کاه و زیر خاک کردن آن استفاده کرد. این عمل شرایط خاک را بهبود بخشیده و آن را برای جوانه‌زنی به ‌تدریج اماده می‌کند. در اصلاح خاک رسی به وسیله کود حیوانی یا کود سبز باید در نظر داشته باشید که چون قابلیت نفوذ آب‌وهوا در این خاک‌ها بسیار اندک است، به ‌جهت پوسیده شدن مواد آلی افزوده ‌شده نباید زمین را پس از افزودن مواد آلی بصورت عمیق شخم زد.

برداشتن قشر رسی

درصورتی‌که در زیر خاک‌های رسی، خاکی با بافت درشت‌تر وجود داشته باشد، می‌توان از قسمت فوقانی برای تهیه آجر یا سرامیک استفاده کرد. هنگام نزدیک شدن به خاک زیرین می‌توان آن را با خاک فوقانی مخلوط و آن را اصلاح کرد.

اصلاح خاک شور

مفهوم شوری بسته به نوع گیاه، مرحله نموی، شرایط اقلیمی و نوع خاک متفاوت است، اما با این ‌همه شوری عبارت است از تجمع بیش ‌از حد نمک‌های قابل ‌حل و عناصر معدنی در محلول آب ‌و خاک ناحیه ریشه، که امکان جذب آب کافی را برای گیاه با مشکل مواجه ‌کنند. خاک‌های شور بر اساس اسیدیته عصاره اشباع (pHs)، قابلیت هدایت الکتریکی عصاره ی اشباع (Electrical conductivity) و درصد سدیم قابل تبادل (Exchangeable Sodium Percentage) به‌صورت زیر تقسیم‌ بندی می‌شوند.

pHs	ESP	ECe (dS/m)	نوع خاک
کمتر از ۵/۸	کمتر از ۱۵	کمتر از ۴	بدون شوری
کمتر از۵/۸	کمتر از ۱۵	بیشتر از ۴	شور
بیشتر از ۵/۸	بیشتر از ۱۵	کمتر از ۴	سدیمی
کمتر از ۵/۸	بیشتر از ۱۵	بیشتر از ۴	شور- سدیمی

بهترین روش اصلاح خاک‌های شور، آب شویی خاک است. عمل آب شویی با آبی که دارای کیفیت مناسبی باشد انجام می‌شود. به ‌این‌ترتیب که زمین را به کرت­ هایی با ابعاد مناسب تقسیم و برای مدت نسبتاً طولانی (۲ تا ۶ ماه) خاک را غرقاب نگه می‌دارند تا املاح موجود در سطح خاک شسته شده و به اعماق خاک بروند. نمک‌هایی که به ‌این‌ترتیب از سطح خاک به عمق می‌روند، پس از مدتی مجدداً با صعود از لوله‌های مویین به سطح خاک بازمی‌گردند، برای جلوگیری از این کار نیاز به زهکشی زمین است. در این خصوص لوله‌های زهکش در فواصل و عمق مناسبی از زمین تعبیه‌شده تا آب حاوی املاح از مزرعه خارج گردد.

اصلاح خاک سفت

خاک سفت در واقع همان خاک با بافت رسی است که در بیشتر مناطق مرکزی کشور این نوع بافت خاک وجود دارد. بزرگترین مشکلی که خاک با بافت رسی برای کشاورزی ایجاد می کند نداشتن خلل و فرج زیاد و چسبندگی ذرات به یکدیگر است بنابراین اقداماتی که برای اصلاح این نوع بافت خاک انجام می شود همگی در راستای ایجاد خلل و فرج بیشتر، ایجاد بافت سبک و همینطور برطرف کرن عیوب خاک رسی از قبیل پایین بودن ظرفیت نگهداری آب انجام می شود.
بهترین راه برای بهتر کردن شرایط بستر کشت این است که از ابتدا نگذارید این اتفاق بیفتد. زمانی که زمین خیلی خیس یا خیلی خشک است، شخم نزنید تا زمانی که رطوبت به حد مطلوب برسد. همچنین در صورت امکان بیش از یک بار در سال شخم نزنید و حتی اگر میتوانید هرگز این کار را نکنید چون هر چه تردد ماشین آلات و انسانها بر روی بستر کشت کمتر باشد، بهتر است. کاهش فشردگی را به چند شکل میتوانید انجام دهید. برای زمینهای بزرگتر مانند فضای سبز میتوانید از دستگاهها و ابزارهای هوادهی ( aerator ) استفاده کنید. این دستگاه ها کلوخهای خاک را از زمین خارج میکنند یا سوراخهایی در زمین ایجاد میکنند تا حفرات و فضایی در داخل آن ایجاد شده و تراکم آن کاهش یابد.
برای مساحتهای کوچکتر میتوانید از مواد آلی مانند کمپوست، پیت ماس و مواد آلی دیگر استفاده کنید. سنگ گچ یکی دیگر از توصیه ها برای شل کردن خاک است. یک روش طبیعی کاهش سفتی خاک استفاده از کرمهای خاکی است. کرمهای خاکی را میتوانید به چنین بسترهایی اضافه کنید تا با حفاری سوراخها و تونلها در خاک فشرده، فضاهایی ایجاد کنند. این تونلها و همچنین مدفوع آنها باعث هوادهی شده و خاک را بهبود میبخشد.

بهترین اصلاح کننده خاک

بافت خاک مشخص کننده درصد اجزای تشکیل دهنده بخش معدنی خاک است. این بخش از: شن ، سیلت و رس تشکیل شده که با توجه به درصد هر جزء، کلاس بافتی خاک مشخص می گردد. در واقع بافت خاک شاخصی برای تعیین محتوای نسبی ذرات معدنی تشکیل دهنده خاک می باشد. بافت خاک بر سهولت استفاده از خاک تاثیر می گذارد و به مواردی شامل توزیع اندازه ذرات، شکل ذرات و دانه بندی ذرات بستگی دارد. خاک های شنی ذرات بزرگتری دارند و ذرات ریگ آن لمس می شوند. خاک رسی ذرات ریزتری دارد و چسبناک هستند. هر دوی این خاک ها برای باغداران و کشاورزان چالش محسوب می شوند. خاک های لومی مخلوطی از خاک هایی با اندازه های مختلف است. و بهترین نوع خاک جهت کشاورزی خاک لومی می باشد. شناخت نوع خاک در کشاورزی اهمیت ویژه ای دارد. در زمان اصلاح خاک های شنی، هدف بالا بردن توانایی خاک در نگهداری رطوبت و مواد غذایی است. برای رسیدن به این هدف، باید اصلاح کننده هایی را انتخاب کرد که به خوبی تجزیه شده باشند مانند انواع کمپوست ها و کود های دامی پوسیده .
در مورد خاک های رسی هدف، اصلاح تجمع، نفوذپذیری، تهویه، زهکشی و تخلخل خاک (مقدار خلل و فرج خاک که به وسیله آب یا هوا اشغال می شود) است. در این شرایط اصلاح کننده هایی از قبیل تراشه های چوب و کاه موثرترند و بهتر عمل می کنند. از آنجایی که خاک های شنی ظرفیت نگهداری آب کمتری دارند، اصلاح کننده هایی با ظرفیت بالای نگهداری آب مانند کمپوست و ورمیکولیت ها (یک نوع ماده معدنی که توانایی نگهداری آب زیادی دارد) را می توان انتخاب نمود. خاک های رسی نفوذپذیری پایینی دارند، بنابراین اصلاح کنندهایی مانند تراشه های چوب کمپوست شده یا پرلیت (یک نوع ماده معدنی که شرایط مساعدی برای ریشه‌ زایی و رشد گیاهان فراهم می‌آورد) می تواند مفید باشد.

ماسه بادی برای اصلاح خاک

در ساختمان خاک باغ ‌هایی که دارای بافت رسی و سنگین هستند منافذ بسیار ریزی از جنس ذرات خاک به نام لوله های مویین وجود دارند که باعث انتقال رطوبت از اعماق پایین‌تر به سطح خاک، تبخیر آب و از دسترس خارج شدن رطوبت قابل استفاده درختان می‌شوند. تابش آفتاب بر سطح خاک و تبخیر رطوبت از آن در این لوله‌های مویین که بعداز آبیاری تا مدتی دارای آب می‌باشند، مانند یک نی نوشابه عمل‌کرده و حالت مکشی ایجاد می‌نماید و آب را از اعماق پایین‌تر به سطح خاک آورده و باعث تبخیر ان می‌شود.
ماسه بادی از آنجا که ساختمان خاصی ندارد، در نتیجه دارای این لوله های مویین نیست و با قرار گرفتن در سطح خاک، مانند مالچ عمل نموده و ارتباط بین تابش خورشید و لوله های مویین خاک زیرین را قطع می‌نماید و باعث عدم تبخیر و حفظ رطوبت قابل استفاده درختان می‌شود و با این‌کار از تنش خشکی جلوگیری می‌کند.
در خاک‌های با بافت رسی و سنگین که دارای نفوذپذیری کم و تهویه ضعیف هستند اضافه نمودن ماسه بادی و مخلوط‌کردن آن با خاک می‌تواند با درشت‌تر و سبک‌تر‌کردن بافت خاک، باعث افزایش نفوذپذیری، تهویه خاک، رشد ریشه و بهبود وضعیت رشد رویشی و زایشی درختان شود.

اصلاح خاک با کود دامی

اگر خاک شما خیلی شنی یا خیلی رسی است و برای کشت غالب صیفی‌جات نامناسب است، باید بدانید یکی از بهترین اصلاح کننده‌های خاک، کودهای دامی هستند. در ادامه مزایای استفاده از این کود ها اورده شده است:

1. کودهای دامی، بازدهی آبیاری را بسیار افزایش می‌دهند.

2. اگر خاک شما به لحاظ عناصر غذایی ضعیف است، کودهای دامی یکی از بهترین تقویت کننده‌ها هستند.

3. اگر توانایی کافی برای خرید کودهای شیمیایی ندارید، کاربرد کودهای دامی راهکار بسیار مناسبی است.

4. شاید هم به دنبال تولید محصولات سالم و کشاورزی پایدار باشید. در این مورد هم استفاده از کودهای دامی می‌تواند بسیار کارآمد باشد.

5. اگر می‌خواهید دچار دردسرهای مبارزه با بیماری‌های قارچی و باکتریایی نشوید، استفاده از کودهای دامی پوسیده راه‌ کار بسیار مناسبی است.

خاک لومی 

خاک لومی یک خاک تشکیل شده از مقادیر مساوی شن و ماسه و سیلت و مقدار کمتری خاک رس می‌باشد. از این سه جزء، ذرات شن و ماسه از همه بزرگ ‌تر هستند. شن و ماسه رطوبت را خیلی نگه نمی‎دارند ولی تهویه کافی را در خاک ایجاد می‎کنند. از طرف دیگر، ذرات رس کوچک تر هستند و به راحتی در کنار هم جمع می‌شوند. آب در ذرات رس می‎ماند و ریشه گیاه به راحتی در آن گسترش نمی‌یابد. ذرات سیلت از خاک رس بزرگ تر هستند و از شن و ماسه کوچک تر می‎باشند، رطوبت را بیشتر از شن و ماسه نگه می‎دارد ولی مواد مغذی آن از خاک رس کمتر است. سیلت به راحتی می‎تواند ذرات شن و ماسه و خاک رس را باهم مخلوط کند.

خاک لومی به دلیل بافت متخلخل ان خاک ایده آلی برای باغبانی و کشاورزی است. به طوری که آب با سرعت مناسب (نه خیلی سریع و نه خیلی کند) در آن حرکت می‎کند تا گیاهان به راحتی بتوانند به آب دسترسی داشته باشند.